در سمت شمالی میدان امیر چقماق هتل اطلس یزد یزد، یکی از ارزشمند ‎ ترین آثار معماری این شهر قرار دارد که از سال 1379 همزمان با برگزاری نخستین همایش بین ‎ المللی کاریز هتل کاروانسرای مشیر یزد«موزه آب» در آن جای گرفت. این ساختمان، در سال 1266 خورشیدی احداث هتل اطلس یزد گردیده و در حال حاضر به بی ‎ نظیرترین موزه آب دنیا تبدیل هتلاطلس یزدشده است. از ویژگی ‎ های این موزه و بنای تاریخی، پنج طبقه بودن آن و گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن می ‎ باشد. موزه آب یزدمحل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه‌هاي تاريخي در زمينه‌هاي مختلف مربوط به آب است كه مي‌تواند مورد استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان قرارگيرد. هتل کاروانسرای مشیر یزد در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه‌گيري حجم آب، وسايل تأمين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب و وقف‌نامه‌هاي قديمي، كتابچه ميرابها و اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمندترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوزها واقع شده است.

مسجد میر چخماق یا امیر چخماق که در یزدبه نام مسجد جامع نو نیز خوانده شده است در میدان امیرچخماق در شهر یزد واقع شده است. این مسجد در مجموعه هتل جهانگردی یزد امیرچخماق یزد است که شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب‌انبار که قدمتشان به دوره تیموریان (قرن ۹ هجری) هتل جهانگردی یزدبرمی گردد هتل فاضلی یزد مجموعه امیر چخماق که یکی از شاخص ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزدمحسوب می‌شود. این مجموعه با ارزش که نقطه خیابان‌های اصلی شهر است شامل مسجد، تکیه، بقعه ستی فاطمه، بازارچه حاجی قنبر، آب انبار فاطمه، نخل و آب انبار تکیه امیر چخماق می‌باشد. این مجموعه از آثار قرن نهم هجری است که امیر جلال‌الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری هنگامی که به حکومیت یزد رسید با همکاری همسر خود ستی فاطمه خاتون برای آبادانی، شهر آن را بنیان نهاد.

مسجد جامع یزدیا همان مسجد کبیر یزد یکی از با ارزش ترین میراث هنری و گنجینه ای از معماری اسلامی است که در خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع واقع شده است. بانی هتل باغ مرشد یزد ساختمان اصلی مسجد را علاءالدوله گرشاسب هتل رویای قدیم یزدآل بویه ـ قرن ششم هجری – می دانند ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تیموریان قرن هشتم و نهم هجری است. از امتیازات هتل باغ مرشد یزدهنری و معماری این مسجد می توان قدرت و استواری کاشیکاری های نفیس و جالب، سر در بلند، دو کتیبه نفیس یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر هتل رویای قدیم یزد روی کاشی لاجوردی معرق در کنار سر در باشکوه، دو مناره زیبا و تزئینات کاشیکاری شده، دیوارهای داخلی شبستان و زیر گنبد و خارج گنبد را نام برد. ارتفاع مناره های آن حدود 48 متر و ارتفاع سر در آن در حدود 24 متر می باشد. مسجد جامع کبیر در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ با شماره ثبت ۲۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

مدرسه ضیائیه یزد هتل کاروان یزد معروف به « زندان اسکندر » که در خیابان امام، در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد از آثار« مولاناضیاءالّدین حسین رضی » پسر « شرف الّدین علی یزدی » است که در سال 631 ق. آن را بنیان نهاد و بنای هتل کاروان یزدآن در سال 705ق. توسط هتل خوان دوحد یزد پسرانش به اتمام رسید شبستان مدرسه دارای محراب است و در اطراف مدرسه رواق هایی ساخته شده است. در حیاط این مدرسه چاهی با قطر حدود ۲ متر وجود دارد که به فضایی سرداب مانند هتل کاروان یزد با عمق حدود ۵ متر منتهی می شود. کف سرداب حوضی قدیمی وجود دارد که از جمله آثار به جای مانده هتل خوان دوحد یزداز بنای اولیه ساختمان است . معماری مدرسه ی ضیائیه را می توان از خصوصیات عصر مغولی قلمداد کرد. در این بنا هیچ گونه تزیینات کاشی کاری به چشم نمی خورد و تنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده که این بنا را تاکنون بر پا نگاه داشته است.

دخمه زرتشتیان را با هتل کوروش یزد نام برج خاموشان و برج سکوت نیز می‌ شناسند. در 15 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوالی منطقه صفائیه، بر بلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی مدور برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است. یکی قدیمی‌ تر به نام مانکجی هاتریا (زرتشتی هندی‌الاصل) و دیگری که جدیدتر می‌ باشد به نام گلستان معروف است که مربوط به دوره قاجاریه می‌ باشد. دخمه گلستان 25 متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه 6 متر است. دخمه مانکجی نیز 15 متر قطر دارد. کارکرد این برج برای هتل ادیب الممالک یزددفن جنازه‌ها بوده‌ است. در گذشته دور جنازه‌ها را بالای برج می‌ گذاشتند تا خوراک پرنده‌ ها شود. بعدها استخوان‌ ها را در چاهی می‌ ریخته‌ اند. این کار برای جلوگیری از آلوده شدن هتل ادیب الممالک یزد خاک بوده‌ است.وسط فضاي ميان تهي دخمه چاهي وجود دارد که به “استودان” معروف است و استخوان‌ هاي به جاي مانده از اجساد را داخل آن مي‌ ريختند.

خانه لاريها و بادگير آن هتل لاله یزد مربوط به دوره قاجار است و در يزد، خيابان امام خميني، محله فهادان، مجاورعمارت کلاه فرنگي واقع شده و اين اثر در تاريخ 24 بهمن 1375 با شماره هتل خاتم یزدثبت 1837 به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده‌است. ساختمان خان لاري ها با توجه به سبک کّلي منازل اعياني دور خود ساخته شده؛ يعني خانه اي است با دو قسمت اندروني و بيروني – حياط در مرکز و قسمت هاي اعيان نشين به صورت چهار فصل در پيرامون حياط. از قسمت شمالي به عنوان زمستانه و از قسمت جنوبي به عنوان تابستانه استفاده مي شد هتل لاله یزدکه شامل تالار و بادگير هتل خاتم یزد است. از ضلع شرقي که شامل اتاق آيينه مطبخ سرداب و ساير فضاهاست به عنوان پاييزه و از ضلع غربي به عنوان بهار خواب استفاده مي شد. مالك آن حاج محمد ابراهيم لاري بوده است از اين مکان هتل خاتم یزد سابقا به عنوان خانقاه نعمت اللهي استفاده مي شده است. مساحت آن حدود 1700 متر و زير هتل خاتم یزد بنائي معادل 1200 متر مربع را داراست.

آب انبار شش بادگير مربوط به هتل ارگ جدید یزد دوره معاصر است و در يزد، محله تپه يزد، کوچه شش بادگير واقع شده و در تاريخ 4 فروردين 1357 با شماره ثبت 1600 به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين بنا 180سال پيش در دوره قاجاره ساخته شده که در سال 1371 ه. ق بازسازي شده است. اين بنا داراي دو ورودي شمالي و جنوبي است. راه پله هاي ورودي در دو طرف مخزن و در امتداد يکديگر قرار گرفته اند. راه پله ها از دو قسمت روباز و سرپوشيده تشکيل شده و سردر ورودي آنها در ابتداي قسمت سرپوشيده قرار دارد. از ورودي جنوبي توسط 55 پله به مخزن مي توان رسيد. در جلو سردر اين راه پله که در ميانه پله 25 و 26 (از بالا) قرار گرفته ، يک هشتي با کف آجر فرش قرار دارد. مخزن آب انبار مدور است و بر روي آن 6 بادگير زيباي هشت وجهي تعبيه شده است. نيمي از اين بادگيرها مربوط به بناي اوليه آب انبار و نيم ديگر مربوط به بازسازي بنا است. بادگيرهاي جديد هتل پارسیان یزد توسط استاد علي سياه و استاد غلامرضا ساخته شده اند. با کمي دقت در شکل بادگيرها هتل پارسیان یزدتفاوت سه بادگير قديمي با ديگر بادگيرهاي آن مشهود است. براي شهرهاي کويري همچون يزد ارزش آب بيش از هر جاي ديگر احساس مي شود . در اين شهر بيش از 75 آب انبار وجود دارد .

1212(ه.ق) درميدان خان و در کنار هتل زنبق یزد مجموعه خان يزد واقع مي‌ باشد. اين حمام در زميني به مساحت 1170 متر مربع و با زير بناي 900 متر مريع بنا هتل زنبق یزدگرديده که شامل بخش هاي مختلفي از جمله گاوروتون، شاه نشين، خزينه مي‌ باشد. امروزه از اين بنا به عنوان چايخانه و رستوران سنتي استفاده مي‌ گردد. حمام خان (گرمابه نور) داراي سه مسير دسترس است که آن را به ميدان خان، بازارچه کاشيگري و بافت مسکوني مجاور مرتبط مي سازد. بناي هتل زنبق یزد حمام مشتمل بر ورودي ها، سربينه، گرمخانه و فضاهاي مرتبط با آنها و همچنين استخري در کنار گرمخانه مي باشد. فضاي سربينه از نظر مساحت و تزيينات از ساير فضاها مشخص تر بوده و در اطراف آن سکوهاي نشيمن و رخت هتل تهرانی یزدکن و جاي نهادن کفش تعبيه شده است. اين فضا با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنايي آن از طريق نورگير زيباي تعبيه شده در گنبد تامين مي شود. سطوح داخلي سربينه در اصل با هتل زنبق یزد نقاشي هايي مزين بوده که امروزه تنها بخشي از آن تزيينات برجاي مانده است. حمام خان يزد در دوره اخير تعمير و بازسازي شده و با تغيير کاربري به چاپخانه سنتي تبديل يافته و جديداً نيز به ثبت تاريخي رسيده است.

يكي از ويژگيهاي بارز شهرسازي هتل فهادان یزد محله هاي قديم يزد، كوچه ها و گذرهاي سرپوشيده آن هستند كه به آنها “ساباط” گفته مي شود. هدف از طراحي و اجراي ساباط اين است كه انسان گرمازده كوير را دمي در زير سايه خود، از تابش خورشيد در امان نگهدارد. ساباط در لغت به معناي راهرو، دالان و سقفي است که بر روي کوچه ها و معابر ساخته مي شود. معماران يزدي نه تنها تمام جوانب را در ساخت داخل خانه مد نظر داشته اند، بلکه در ساخت کوچه هم هتل داد یزدبا توجه به نيازها و شرايط اقليمي و فرهنگي مردم منطقه، ويژگيهاي ارزنده و جالب توجهي را در نظر داشته اند. يکي از خصوصيات بارز محله هاي قديمي در استان يزد، کوچه ها و گذرگاههاي سرپوشيده ي آن به نام «ساباط» است. ساباط‌ها (سابات) از ويژگي‌هاي معماري زيست بوم‌هاي گرمسير و کويري هستند. يکي هتل داد یزد از کارکردهاي سابات پديد آوردن سايه و جايگاهي خنک براي رهرگذران است.اين سازه به سبب نيمه پوشيده بودن در تابستان به پديد آمدن کوران هوا مي‌انجامد که هواي درون سابات را از بيرون آن خنکتر مي کند. همين نيمه پوشيده بودن در زمستان به گرمتر شدن هواي درون سابات از بيرون آن مي انجامد. سابات‌ها همچنين مايه يکپارچگي و استواري خانه‌هاي کنارشان هستند و به آنها در پايداري در برابر نيروهاي پديد آمده از فشار سازه کمک مي‌کنند.

قنات زارچ، قدیمی هتل سنتی مهر یزد ترین قنات در جهان است که در استان یزد واقع شده است. طول قنات زارچ به 120 کیلومتر می‌رسد و تعداد چاه های آن 2115 حلقه است. قنات زارچ يزد ، طولاني ترين قنات ايران و بيست و سومين قنات ايران است که در فهرست آثار ملي هتل ملک التجار یزدکشور ثبت شد. قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نامهای شور ، شیرین و ابراهیم خویدکی است که در زمان حاضر فقط شاخه شور این قنات فعال است و دو شاخه دیگر بدلیل افت سطح آب زیر زمینی کم آب و سپس خشک شده اند. قدمت این قنات نزدیک به سه هزارسال تخمین زده شده است و با توجه به اینکه قنات قبل از اسلام و در زمان زرتشتیان حفر شده است، برخی از میله های چاه آن به رسم آن هتل ملک التجار یزد دوران، به صورت مربع حفر شده است در بین قنوات منحصر به فرداست. قنات زارچ را باید از نظر نوع مسیر و طولانی بودن آن ،شاهکاری دانست زیرا طول مسیر اصلی ، همراه با شاخه های آن حدود 80 کیلومتر هتل ملک التجار یزداست . مبدأ قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک ،دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد گردیده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیر چقماق عبور کرده و پس از گذر از هتل ملک التجار یزد مسجد جامع ،از شهر یزد خارج و بطرف زارچ حرکت میکند.